بازخوانی خیابان قزوین با تکیه بر اشعار عبدی بیگ و سایر مکتوبات موجود

خیابان قزوین که امروز با نام خیابان سپه در شهر قزوین به آن اشاره می شود از مستحدثات شاه طهماسب صفوی در شهر قزوین به شمار می رود. بسیاری خیابان قزوین را نیای خیابان چهار باغ صفوی (شاه عباسی) اصفهان برشمرده و گروهی حتی از آن به عنوان اولین خیابان در فضای شهری ایران یاد می کنند1.  در این میان آنچه کمتر به آن پرداخته شده است، شناخت و معرفی ساختار فضایی خیابان قزوین است. اینکه خیابان قزوین چه فضاها و عملکردهایی را در خود جای داده بود و چه عناصر کالبدی شکل دهندة آن و اطرافش بوده است در کنار شکل و تناسبات آن در هنگام ساخت و همچنین الگوی کالبدی شکل گیری چنین فضایی، مواردی­ هستند که نیاز به پاسخگویی دارند. این همه سؤالاتی است که این نوشتار تلاش می کند تا با رجوع به مکتوبات تاریخی و ادبی در مورد «خیابان قزوین» و انطباق آن با فضاهایی مشابه در آن زمان و پیش از آن، برای آنها پاسخی بیابد و سیمایی از ساختار فضایی آن را در دوره صفوی ترسیم کرده و الگوی فضایی چنین ساختاری را مورد پژوهش قرار دهد. در نهایت کنار هم نهادن مستندات و نگاه تحلیلی این پژوهش نشان می دهد که «خیابان قزوین» به عنوان فضای شهری و جمعی به منظور گردش مردم شهر طراحی و برنامه ریزی شده،­ و با بهره گیری از عنصر خیابان در باغ ایرانی و ویژگی های کالبدی آن فضایی برای تفرج مردم در شهر را مهیا ساخته است که بعدها و به خصوص در زمان شاه عباس صفوی شاهد ادامه حضور پررنگ و برنامه ریزی شدة این عناصر و ویژگی ها در فضاهایی با عنوان «خیابان» در سایر شهرهای ایران از جمله اصفهان، تبریز، مشهد، شیراز و... هستیم.